Merhaba sevgili okur. Bu yazıda, Türk Mitolojisi konusuna ufak bir giriş yapacağız. İlk olarak yaratılış serüveninden bahsedeceğim size. Ardından başlıca bilinen kişileri elimden geldiğince anlatmaya çalışacağım. Sonrasında ise birkaç kitap önerisi aşağıda sizi bekliyor olacak. Keyifli okumalar!
Neden mi kendi mitolojimizi okumamız gerekir? Mitoloji ile hiç ilgisi olmayan insanlar bile Thor, Zeus, Hades gibi mitolojik karakterlere aşinayken; biz neden kendi kültürümüzün mitlerine bu kadar uzağız? Türk toplumunda tarih, mitoloji arasındaki bağlar ne yazık ki epeyce kopuk. Çünkü bizde mitoloji alanı çok yeni ve buna bağlı olarak toplumsal düşüncelerimizin zemini de bu alan için pek elverişli bir temel sunmuyor ne yazık ki. Ancak geçmişimizi bilmezsek, geleceğimizi nasıl inşa edeceğiz?
Öncelikle söylemeliyim ki mitoloji dediğimiz kavram, çok kapsamlı ve karmaşık bir hikayeler bütünüdür. Günümüzde Yunan ve İskandinav mitleri popülerlik bayrağını taşıyor olsalar da mitoloji bu ikisinden çok daha derin bir kuyu aslında. Türk, Sümer, Hint, Çin, Japon ve hatta Amerika mitleri bile var. Fakat biz şimdilik kendi mitlerimize odaklanacağız.
Peki, nedir bu Türk Mitolojisi? Neleri kapsar?
Altay-Yakut Türklerinin Yaratılış Destanı, Hunların Oğuz Destanı, Göktürklerin Ergenekon ve Bozkurt Destanı gibi destanlar genel olarak Türk mitolojisi içine girmektedir. Bu destanlarla ilgili detaya girmeden önce size kısaca önce yaradılış mitinden bahsedelim: Türk mitolojisi içinde yaratılış efsanesinin birçok farklı anlatılışı var. Bir versiyonuna göre tüm evrenin yaratılışının en başında yalnızca iki varlıktan söz edilir: Bunlar tanrı Ülgen ile Erlik oluyor. Henüz daha evrende hiçbir şey yokken iyiliğin sembolü tanrı Ülgen ile kötülüğün sembolü olan Erlik uçuşup duruyorlardı şeklinde söylenmekteymiş.
Destanının farklı bir yorumuna göre, Ülgen en büyük Tanrı olarak geçmiyor. Tanrı Ülgen’den önce Kayra Han’ın olduğu ve tüm evrenin yaratıcısının o olduğu söyleniyor. Ülgen’in gökteki üç büyük Tanrıdan biri olduğundan bahsediliyormuş. Ancak şu yanılgıya açıklık getirelim: Tanrılar/tanrıçalar Gök Tengri ile aynı konumda değildir. Türklerin kadim inancında Tengri, tek ve sonsuz yüce varlıktır. Geriye kalanlar ruh veya iye olarak görülür. Bu terimleri birbiri ile karıştırmamak gerekir.
Bazı önemli karakterlere değinelim:
Altay Türklerine göre göğün 17 katı vardır. Bu sayı göğün 9 yer ve suların 8 katının toplamını ifade eder. Gök tanrıların en büyüğü Kara Han’dır. Kara Han on yedinci katta oturur. Bütün Tanrıların babasıdır ve oradan evrenin kaderini belirler. Odin ile bağdaştırılır. Ardından gelen Ülgen (Bay Ülgen) ise göğün on altıncı katında Altın dağda ikamet eder ve altın bir taht üzerinde oturur. Tahtı Ay ve Güneş’in ötesindedir. Ülgen gök cisimlerini yönetir, yağmur yağdırır; gök gürültüsü ve yıldırımları da o gönderir. Zeus ile ilişkilendirilebilir.
Tanrı Ülgen’in sembolü olarak görülen Semrük Bürküt; bakır tırnaklı, sağ kanadı ile güneşi, sol kanadı ile ayı kaplayan mitolojik varlıktır. Genellikle gök direklerinin ve kayın ağaçlarının tepesinde tasvir edilir. Ayrıca gökten yıldırım indirdiği de söylenir. Türk mitolojisinde, tanrıya açılan göğün kapısını bekledikleri bilinmektedir. Konuyla ilgili olarak: Aynı zamanda Çin’de görülen ying-yang sembolü, Türklerde karşılıklı iki kartal olarak tasvir edilir.
Tanrılardan bahsettik. Şimdi de tanrıçalar ile devam edelim:
Hiçbir şey yaratılmamışken ve yalnızca uçsuz bucaksız bir su varken, sonsuz sulardan çıkarak, Tanrı Ülgen’e yaratma ilhamını verip yaşam döngüsünü başlatan Ak Ana’dır. Işıktan bir kadın şeklindedir ve genelde boynuzlu olarak tasvir edilir.
Bir diğer büyük tanrıça olan Umay Ana ise doğum ve bereketin sembolüdür. Dişi olarak tasvir edilir ve iyiliği temsil eder. Doğacak olan çocukları belirler ve onları korur. Gökyüzünde yaşar ve bazen yeryüzüne iner. Yanında kuğu veya zarif bir atla tasvir edilir.
Türk mitolojisinde güzelliğin sembolü olarak Ayızıt’ı görürüz. Sümer mitolojisindeki İştar ve Yunan mitolojisindeki Afrodit’e (Roma’daki adıyla Venüs) benzer. Süt gölünden getirdiği damlayı çocuğun ağzına damlatır ve çocuğa ruh verir. İnsan yavrularını, kadınları, hayvanları ve hayvan yavrularını korur. Simgesi kuğulardır.
türk mitolojisi
Altay Türklerinin mitik anlatılarında Erlik Han kötü ruhların başındadır, başkanıdır. Erlik “güçlü, kuvvetli” anlamlarına gelir. Korkunç kara tüylü bir ihtiyar olarak tasvir edilir. Şeytan veya Hades olarak düşünülebilir. Nitekim yer altındaki sarayı ve bekçi köpekleri de bunu tasdiklemekte.
Göğün yedinci katında Her şeyi bilen akıllı Mergen Tanrı oturur. Bütün bilgilere sahip tanrı olarak kabul edilir ve Mergen ismi “okçu, nişancı” anlamına gelir. Karanlığın güçlerini yenen tanrı olmakla birlikte Hermes ile bağdaştırılır.
Ülgen’in oğullarından biri olan Kızagan göğün dokuzuncu katında oturur. İsmi “çok kuvvetli tanrı” anlamına da gelir. Kızagan, savaş tanrısı olarak bilinir ve Ares ile ilişkilendirilir. Eski Türkler onu kırmızı yularlı, erkek deve sırtında ve elinde kılıçla tasvir etmekteydi.
Türk mitolojisine dahil olan ve en bilinen destanlardan biri olan Oğuz Kağan ile devam edelim:
Kozmik nitelikli bir kahraman olan Oğuz Kağan’ın göksel yansıması Orion Takımyıldızı olarak biliniyor. Eski Türklerde biri ata kurt, diğeri de ata boğa üzerine kurulu “ikili kökeni” yansıtan farklı iki gelenek olduğu söylenmekteydi. Oğuz Kağan bütün yaşamı boyunca kurdun korumasına ve rehberliğine başvurmuştur. Oğuz Kağan destanında Ay, Oğuz’u doğuran tanrı olarak sunulur. Bu da bizi Oğuz’un Tanrı oğlu olduğu fikrine götürüyor. Diğer yandan gerçekten yaşamış bir insan olduğu da söylenir.
Oğuz Kaan destanının devamında oğullarından bahsediliyor: Ay Han, Ay’ı yansıtır ve sembolü kartaldır. Türklerde kartal sürekli olarak hükümdarlık sembolü olmuştur. Altay Türklerine göre, Ay-Ata göğün altıncı katında oturur. Aynı şekilde Dağ Han da Dağ Kağanı‘dır. Oğuz Kağan’ın ilk eşinden olan oğludur. Gök Han, Deniz Han, Gün Han, Yıldız Han adında oğulları da vardır. Her biri ismiyle anılan terimi temsil etmektedir.
Yakut Türklerine göre ilk insanı Ürüng Ayıg Toyon yaratmıştır. Gök tanrısı olarak bilinir ve göğün on üçüncü katında oturur. Yakut Türklerinde beyaz yaratıcı, diğer yaratıcı ruhların en büyüğüdür. Kainatı o yaratmıştır. İnsanlara yaratıcı gücü ve çocukları o verir. Hayvanların çoğalması ve bolluk onun sayesinde olur. Büyük efsane kahramanlarını yeniden hayata döndürerek ölümden kurtarır. Bu yaratıcıya canlı beyaz at kurban edilirmiş. Yiğitleri ölümden kurtardığına ve ölen kahramanlara yeniden can verdiğine inanılır.
Perilere çok benzeyen Su İyeleri adında yaratıklar da vardır Türk mitlerinde. Suyun koruyucu ruhlarıdırlar. Her su kaynağının, bir iyesi bulunur. Açık renkte kıyafet giyerler ve suyun derinliklerinde, kayalıkların arasında bulunan saraylarda yaşarlar. Yarı balık yarı kadın oldukları söylenir.
Halk arasında mitolojimizdeki en bilinen karakter Asena olabilir. İsim olarak yaşatmışız çünkü bu terimi. Kelime anlamı dişi kurttur. Türklerin onun soyundan geldiği rivayet edilir. Diğer yandan bazı kaynaklarda dişi kurdun doğurduğu erkek çocuklardan birisi olduğu söylenir.
Türk Mitolojisi İçin Kitap Önerileri
Bu konu ilgisini çekenler veya konu hakkında daha fazla şey öğrenmek isteyenlere de birkaç ufak önerim var.
Öncelikle bu alanda Bir Nefeste Dünya Mitolojisi (Maya Kitap) size genel bir bilgi verecektir. Üstelik sadece Türk mitleri değil, diğer mitolojileri de konu almakta. Ancak bu biraz yüzeysel kalacağından devamında Nuray Bilgili’nin Türk Mitolojisi-Türklerde Yaratılış Ve Evren Tasarımı adlı kitabını okumanızı önerebilirim. Biraz daha kapsamlı ve resimlerle desteklenmiş bir anlatımı var kitabın.
Yaşar Çoruhlu’ya ait Türk Mitolojisinin Ana Hatları adlı kitabı da aklınızda bulundurmanızı tavsiye ederim. Genel ve temiz bilgi verme konusunda ileri gelen kaynaklardandır.
Necati Gültepe’nin Türk Mitolojisi kitabı da epey kalındır fakat Türk mitolojisinin derinliği korunmuş sınırları bozulmamış ve sade bir anlatımı var. Ortaöğretim öğrencilerinin de rahatlıkla anlayabileceği bir eser.
Ardından biraz daha akademik derecede olan Bahaeddin Ögel’in Türk Mitolojisi adlı iki ciltlik eserini okumanızı öneririm. Kendisi bu konunun duayeni olarak tanınır ve kitapları da derinlemesine bilgi içerir.
Yazımızın ilk kısmı burada bitiyor. Yakında tekrar görüşmek üzere! Mavilerle kalınız. 💙
Kapak görselindeki tasarım Halil Ural tarafından yapılmıştır.
Beğenebileceğiniz diğer yazılarımız:
Yazıyı burada paylaş:
Ancak ve ancak. Ama fakat lakin. Veya çünkü. Ya da ama belki de ki yalnız. Ancak ve ancak. Ama fakat lakin. Veya çünkü. Ya da ama belki de ki yalnız. Ancak ve ancak. Ama fakat lakin. Veya çünkü. Ya da ama belki de ki yalnız. Ancak ve ancak. Ama fakat lakin. Veya çünkü. Ya da ama belki de ki yalnız. Ancak ve ancak. Ama fakat lakin. Veya çünkü. Ya da ama belki de ki yalnız.
türk mitolojisi
Sabah kalktım. Bugün yine çok geç kaldım. Saçımı yaptım. Güneş parlak. Öğretmen kızdı. Okula geç kadım. Sen bir tanesin. Sabah kalktım. Bugün yine çok geç kaldım. Saçımı yaptım. Güneş parlak. Öğretmen kızdı. Okula geç kadım. Sen bir tanesin. Sabah kalktım. Bugün yine çok geç kaldım. Saçımı yaptım. Güneş parlak. Öğretmen kızdı. Okula geç kadım. Sen bir tanesin. Sabah kalktım. Bugün yine çok geç kaldım. Saçımı yaptım. Güneş parlak. Öğretmen kızdı. Okula geç kadım. Sen bir tanesin.
Ya da ama belki de ki yalnız. Ancak ve ancak. Ama fakat lakin. Veya çünkü. Ya da ama belki de ki yalnız. Ancak ve ancak. Ama fakat lakin. Veya çünkü. Ya da ama belki de ki yalnız. Ya da ama belki de ki yalnız. Ancak ve ancak. Ama fakat lakin. Veya çünkü. Ya da ama belki de ki yalnız. Ancak ve ancak. Ama fakat lakin. Veya çünkü. Ya da ama belki de ki yalnız.
