Tolkien Okuma Gününe Özel: Tolkien Mirası

Yazar Dosyaları Bölüm 2: J. R. R. Tolkien

Bugün 25 Mart Tolkien Okuma Günü! İlk olarak 25 Mart 2003 tarihinde kutlanan Tolkien Okuma Günü’nde Tolkien’in eserleri okunur, sahnelenir ve sosyal etkinlikler yapılır. Biz de sizler için bu yazımızda; Tolkien kimdir, onu özel kılan nedir ve neden Tolkien okumalıyız gibi soruların cevaplarını yanıtlayacağız.

Tolkien Aslında Kimdir?

John Ronald Reuel Tolkien, Orta Dünya’nın yaratıcısı, fantastik kurgunun en bilinen ve sevilen yazarı, tarihin en mütevazı insanlarından biri. Tolkien 3 Ocak 1892 yılında Güney Afrika’nın Bloemfontein şehrinde dünyaya geldi. Aslen İngiliz olan aile, yeni bir hayat kurmak amacıyla Güney Afrika’ya yerleşmişti. Orada hayat umdukları gibi gitmedi ve tekrardan İngiltere’ye döndüler. Fakat kara kader peşlerini bırakmadı ve baba Arthur 15 Şubat 1896’da vefat etti.

Daha sonrasında aile, Birmingham’ın Sarehole semtine taşındı. 5 Gracewell adresinde, müstakil bir evdi burası. Sarehole’ü okuyunca aklınıza gelecek ilk şey elbette ki Hobbit diyarı Shire’dır. Sarehole, Tolkien’in yarattığı evrene oldukça katkıda bulunmuştur. Bu bir tesadüf müdür, kader midir bilemeyiz lakin; yemyeşil bir köy, etrafındaki bataklık ve Cole Bank Road değirmeni Hobbit köyünü tam olarak hayal etmesine ve yaratmasına vesile olmuştur. Carpenter, Tolkien biyografisinde¹ söz konusu bu evi Sarehole Değirmeni olarak yazar ve şöyle tanımlar; “Yüksek bir bacası olan eski, tuğla bir bina.”.

Tolkien’in yaşadıkları, onun gelecekte yapacaklarına büyük katkı sağlamıştır. Hayatı rahatlık içinde değil, tam tersi imkansızlıklar içinde geçmiştir. 1904 yılında şeker hastalığından annesi Mabel’i kaybetti, bu hem kendisi hem de kardeşi için çok acı bir deneyimdi. Anne ve babası vefat ettiği için, teyzesi (Carpenter biyografisinde, “yengesi” der.) Beatrice’in yanına gittiler ve burada Peder Francis himayesine girdiler. Peder’in Tolkien’e büyük yardımları olmuştur. Tolkien’in daha sonra ağzından düşmeyecek piposu ve yarattığı Orta Dünya’da sık sık karşılaştığımız pipolu karakterler Peder Francis’ten gelmektedir. Hatta Peder’le ilgili şöyle diyecekti; “Oratory Evi’nin verandasında oturup kiraz ağacından kocaman bir pipo içerdi, (…) belki de pipo tiryakiliğim buna dayanıyordur.” Tolkien’in yaşamını kısa bir yazıya sığdırmak ya da kısa kısa bilgiler vererek anlatmak imkansızdır, çünkü yaşadıkları ve katlandıkları ayrı ayrı işlenecek konulardır.

1: Tolkien, Humphrey Carpenter, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları

Beren ile Luthien

Tolkien’in eserlerinde pek denk gelmeyiz fakat kendisi dindar bir Katolik’ti. Aynı zamanda gelenekçi bir yapısı da vardı. Daha sonraları tanışacağı ve evleneceği Edith ile de bu gelenekçi yapısını sürdürmüş, kendisinin daha çok evde olmasını benimsemiştir. Özellikle de Oxford’da iken dışarıdaki hayata atılmasına hiç heves etmemiştir. Bunun yanında aralarındaki ilişki elbette karşılıklı saygı ve sevgi içeriyordu. Edith birçok konuda Tolkien’e destek olmuş, vefatına kadar da bu desteği sürmüştür.

İkilinin tanışmaları ise 1908 yılında olmuştur. Peder bu ilişkiye kesinlikle onay vermemiş, yirmi bir yaşını doldurana kadar da söz istemiştir. Aradan geçen yıllar boyunca Tolkien sevgisinden vazgeçmemiştir. Hatta bu konu Tolkien’in biyografi filminde de işlenmiştir, gerçi filmi Tolkien Vakfı pek onaylamamıştır. Sevdiği insan için yılları bir kenara bırakmış ve kolay olmasa da beklemekten vazgeçmemiş, Edith ile evlenmiştir. Yaşadıklarını pek nadir tuttuğu günlüğüne işlemiştir. Bu büyük aşk Orta Dünya’da kendisine yer bulmuş ve Beren ile Luthien olarak bizlerle buluşmuştur. Edith ve Tolkien’in mezar taşlarında Beren ve Luthien isimleri yazmaktadır.

Orta Dünya’nın Başlangıcı

Tolkien’in çocukluğu, yaşadıkları, okuduğu okullar ve üniversite yılları onun dil geliştirmesine, elf yazısı dediğimiz yazıyı keşfetmesine ve okuduğu kitaplardan da esinlenip çocuklarına öyküler yazmasına katkı sağlamıştır. Tolkien’in işlemeyi en sevdiği karakter Ejderha’dır. Ejderhalara özel bir düşkünlüğü bulunmaktadır. Tolkien köklerine inerek eski İngilizce denilen Anglosaksonca’ya merak salmıştır. İlk okuduğu eser Beowulf, Tolkien’de büyük etki yaratmış ve hayran kalmıştır. Eski dil üzerine fazlasıyla araştırma yapmış, kendine özgü alfabe geliştirmeye başlamıştır. Lisanlar icat etmek artık onun için normal bir rutin halini almaya başlamıştı. Özellikle Germenlere ve Gotçaya ayrı bir merak salmış fakat açlığını giderecek kaynak pek bulamamıştır.

Kings Edward’s’ta okurken okul kütüphanesinde arkadaşlarıyla buluşmayı çok seviyordu ve arkadaşlarıyla kendilerine özel bir kulüp kurmak istediler, kurdular da. Bu kulübün adı; T.C.B.S. idi. -Türkçesi Barrov Topluluğu Çay Kulübü- Bu kulüp aynı şekilde Tolkien biyografi filminde de oldukça yer tutmaktadır.

Tolkien Orta Dünya’yı yaratırken çeşitli kitaplardan esinlendi. Bu kitaplar Tolkien’in hem hayal gücüne hem ürettiği lisana hem de yarattığı evrene büyük katkı sağlamıştır. Gelin bu kitaplar hangileriymiş bir bakalım;

Tolkien ve Birinci Dünya Savaşı

Tolkien’in hayatına etki eden birçok olay olmuştur; anne ve babasının vefatı, sonrasında Birinci Dünya Harbi’nin patlak vermesi, daha sonra kendisinin de bu savaşta yer alması onun yaşamını olumlu ve olumsuz yönde etkilemiştir. Birinci Dünya Harbi dünya üzerinde büyük etkiler bırakmıştır ve bu savaş milyonlarca insanın sebepsizce ölmesine neden olmuştu. Bir savaş varsa kaçamazdınız, bununla yüzleşmeniz gerekirdi, tıpkı Tolkien gibi.

Tolkien Birinci Dünya Savaşı’nda iki yakın arkadaşını kaybetmiş, Somme muharebesinde yaşadığı korkunç anlar onun Orta Dünya’daki savaş tasvirlerine etki etmiştir. Savaşın etkisinden çıkamamış bu durum yazdığı kitaplara direkt etki etmiştir. Bu konu yine Tolkien’in biyografi filminde işlenmiş, hatta filmin odak noktası olmuştu. Tolkien Sam Gamgee karakteri için şunları söylemişti; “Benim Sam Gamgee’m gerçekten de 1914 savaşında erler ve emir erleri arasında tanımış olduğum ve şimdiye kadar da kendimden üstün gördüğüm İngiliz askerlerinin bir yansımasıdır.”

Tolkien savaş bittiğinde Oxford English Dictionary’de iş bulmuştur. Oxford English Dictionary ile ilgili yakında zamanda bir film çekilmiştir. Dilimize Deli ve Dahi olarak çevrilen filmin baş rolünde Mel Gibson ve Sean Pean oynamaktadır. Oxford İngilizce Sözlüğü ile ilgili bu filmi mutlaka izleyiniz, Tolkien’in dil merakını bu filmle biraz hayal edebilirsiniz.

Savaş sonrası aradan geçen yıllardan sonra çalışmalarına devam eden Tolkien çeviri kitaplar yayınladı ve öykü çalışmalarına devam etti. Aynı zamanda Silmarillion için bilgi toplamaya, dil analizleri yapmaya ve lisan geliştirmeye devam ediyordu.

Hobbit ve Beraberinde Getirdikleri

1937 yılında Hobbit yayınlandı. Hobbit ne yetişkinler için bir kitaptı ne de Oxford’da Profesörlük yapan birisine yakışıyordu. Hatta bu kitap yayınlandığında Tolkien çeşitli dil konferansları veriyordu. Lakin kitap çıktıktan sonra patlama yaptı ve çok sattı. Bu talep hem Tolkien’i hem de yayınevini şaşırtmış ve mutlu etmişti. Hobbit 21 Eylül 1937 yılında basıldı, yayınlandıktan birkaç gün sonra The Times sütunlarında kitap ile ilgili şöyle bir yazı çıkmıştı; “Erişkinler tarafından da tekrar ve tekrar okunabilecek bu tarz kitapları seven herkes bu takımyıldızda yeni bir yıldızın doğduğunu bir kenara yazsın. Eğitimli bir göze bazı karakterler neredeyse mitolojiye ait gibi geliyor.” Bu yorum kime mi aitti? Narnia Günlüklerinin yazarı C.S. Lewis’e.

Hobbit’in ilk baskısı Noel’e kadar bitmiş, hızlı bir ikinci baskı için Tolkien’in kitap için çizdiği beş renkli çizimin dördü kitaba dahil edilecekti. Kitap, New York Herald Tribune çocuk kitapları için verdiği birincilik ödülüne layık görülmüştü.

Hobbit’in tekrar baskıları devam ediyor, yeni bir devam kitabı bekleniyordu. Kitabın çıktığı dönem yavaş yavaş İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasına yakın bir dönemdi ve bu dönemde kağıt sıkıntıları yaşanıyordu. Bu konu önemlidir çünkü Tolkien hem renkli haritalar hem de farklı baskılar talep edecek, maliyet ve yokluk buna engel olacaktı. Tolkien Hobbit’in devamına başlarken kafasında farklı konular oluşmaktaydı, bir çocuk öyküsü, her geçen gün bu masumluktan çıkacak ve Silmarillion’un karanlık topraklarına geçiş yapacaktı.

Tolkien Hobbit’in yayıncısı ile sorun yaşamış, Silmarillion ve Yüzüklerin Efendisini aynı anda basmak istemiştir. Yüzüklerin Efendisi ilk olarak tek kitap şeklinde basılacaktı, -kırmızı tek cilt- Tolkien ısrar etti fakat maliyet nedeniyle yayınevi bunu kabul etmedi. Hatta daha sonra farklı bir yayınevi ile görüşmüş, neredeyse de anlaşmıştı. Lakin Tolkien uzunca bir süre bu konu hakkında düşündükten sonra Allen&Unvin ile yola devam etmiştir.

başlık tolkien

Yüzüklerin Efendisi’nin ilk cildi 1954’ün yaz aylarında yayımlandı, İkinci cilt ise kasım ayında yayınlanmış, üçüncü cilt 1955 yılında yayınlanmıştır. Hobbit’in aksine daha farklı olan bu üçleme büyük sükse yaratmış, ardından olumlu ve olumsuz birçok görüş getirmiştir. Tolkien, eleştiriler ilgili ile ilgili şunları diyecekti; “Yüzüklerin Efendisi şunların ikisinden biri: seversin, seversen: yuhalarsın sevmezsen!”

Hobbit ve sonrasında gelen Yüzüklerin Efendisi; Tolkien’in şöhretini katlamış, kitapları yabancı dillere çevrilmeye başlamıştı. Lakin bu bir sorundu, çünkü elf dilinin bir karşılığı yoktu. İsimlerin bir karşılığı yoktu, Tolkien bütün bu konularla kendisi ilgilenmiş ve çözümler üretmiştir.

Tolkien okuyacak okur büyük bir emek ile karşılaşacaktır, bu emek Tolkien’in bütün hayatını adadığı Orta Dünya’dır. Orta Dünya’nın bel kemiği aslında Silmarillion’dur lakin ömrü boyunca uğraştığı, tekrar ve tekrar yazdığı, düzelttiği Silmarillion kendi sağlığında basılamamıştır. Vefatından sonra oğlu Christopher Tolkien tarafından, notlar düzenlenerek ve yıllar harcanarak ortaya çıkarılmış ve yayınlanmıştır, keza Silmarillion Tolkien’in oğluna bıraktığı bir miras ve hazinedir.

Tolkien’in bize bıraktığı Orta Dünya, okuması ve yaşaması en keyifli dünyalardan biridir. Hem okuru hem de sinemaseveri ilgiyle kendisine bağlamış ve yayınlandığı yıldan bugüne milyonlarca kopya satmış, her dönem konuşulmuş ve okunmuştur. Bu dünya; uçsuz bucaksız bir çöl gibidir, okunacak daha çok bilgi vardır, oğlu Christopher Tolkien sayesinde bu hazineyi uzunca bir süre yeni kitaplar ile sömürdük diyebilirim.

Artık yeni bir kitap çıkmayacak, çıkarsa sürpriz olur. Yazarın son yayımlanan kitabı Gondolin’in Düşüşü’nün ön sözünde de Christopher Tolkien bu konuya değinmektedir. Tolkien yaşarken iki büyük yapıtı Hobbit ve Yüzüklerin Efendisi’ni yayınladı, vefatından sonra ise daha fazla kitabı yayınlandı.

Yazarın Külliyatı

Yaşadığı yıllarda yayınlanan eserleri;

Vefatından sonra oğlu tarafından derlenip yayınlanan eserleri;

Tolkien Hobbit’e başlarken bir kağıda şunları yazmıştı, ben de bu yazıyı bitirirken yazmak istiyorum; “Topraktaki bir oyukta bir Hobbit yaşardı.”

Beğenebileceğiniz diğer yazılarımız:

Ancak fakat lakin. Veya öyle ki. Ya da çünkü belki. Ve ile. Fakat ancak. İllaki. Lakin. Ancak fakat lakin. Veya öyle ki. Ya da çünkü belki. Ve ile. Fakat ancak. İllaki. Lakin.

Yazıyı burada paylaş: